Waar komt de siervijver eigenlijk vandaan?
De geschiedenis van vijvers en waterpartijen
Kort & bondig
In dit deel duiken we in de geschiedenis van de vijvers en laat ik zien hoe water tot een magisch tuinelement verworden is.
Wat we in elk geval gaan ontdekken:
- Hoe heimwee de grondslag legde voor een van de meest spectaculaire tuinen uit onze wereldgeschiedenis.
- Hoe dreef grootheidswaanzin een heerser tot de creatie van fonteinen die met echte wijn gevuld werden?
- Wat is nu eigenlijk zo leuk aan water in de vorm van een fontein of vijver in je tuin?
Dit deel is onderdeel van de special
Een mini vijver in jouw tuinAlle delen bij deze special (tot dusverre)
Direct bekijken
De geschiedenis van vijvers en waterpartijen
De herkomst van de Siervijver
We bevinden ons in het midden van de zeventiende eeuw als hij het bij de Franse koning voor elkaar weet te spelen. André le Nôtre, telg uit het geslacht van reeds befaamde tuinarchitecten weet feilloos het ego van Lodewijk de Veertiende (XIV) te masseren.
De Zonnekoning die tot in de kleinste details verhevenheid boven alles nastreeft hoopt met het architectonische groene hoogstandje van le Nôtre zijn absolutisme verder te vereeuwigen. Een tuinproject dat op dat moment en vele eeuwen daarna zijn gelijke niet zal kennen. Waterpartijen met de omvang van complete hedendaagse kanalen. Borders waar talloze voetbalvelden in passen. Wat begint met een project van een "schamele" 90 hectare, groeit in enkele decennia uit tot een ontzagwekkend tuinparadijs van wel 6000 hectare! We kennen het ook wel onder de naam "de Tuinen van Versailles".
Eeuwenlang doet de wereld van de tuinen menig hart sneller kloppen. Zo ook bij de Franse Zonnekoning. Een tuin kan je bevrijden maar hij kan ook jou bevrijden. Een tuin kan je onderdanig maken maar je kunt ook een tuin onderwerpen. Lodewijk XIV geloofde in de onderwerping van de natuur. Natuur was slechts onderdeel van alles en daarmee ook onderdeel van zijn absolutisme. De koning verheven boven mens en natuur. En dat zie je ook bijzonder goed terug in de waterpartijen van de Tuinen van Versailles. Lange rechte reusachtige vijvers die welhaast kanaal-achtig aandoen. Grootse fonteinen die, zodra de koning op het punt stond de tuinen te betreden, snel door de tuinmannen van Versailles in werking werden gezet. De vijver symboliseerde daarmee de onderwerping van het water door de mens, in het bijzonder door zijn koning.
Wij als kleine koning?
Willen we tegenwoordig misschien een siervijver in onze tuin om onze heerschappij over de natuur te onderstrepen? Wij als kleine koning van de natuur?
De relatie die wij als mens met de natuur hebben, vertelt ons ook veel over de relatie die wij met onszelf hebben. Inmiddels is het beeld van de mens als heerser over de natuur voor een aardig deel van het wereldtoneel verdwenen. Waarom willen wij dan tegenwoordig nog een vijver?
Rechte lijnen, in sommige vormen bijna lijkend op een irrigatie-kanaal. (Stromend) water nam een centrale plek in binnen de Moorse tuinen. De irrigatie technologie werd door de Moren in het Moorse Spanje (712-1248) geïntroduceerd
Bekijk ook
Bekijk de introductie van deze special over water
We verlaten even het (Barok) tijdperk van de Franse Zonnekoning en reizen een kleine zes eeuwen verder terug in de tijd. Want zes eeuwen geleden bevond zich in het hedendaagse Irak aan de rivier de Eufraat de stad Babylon met zijn befaamde Hangende Tuinen. De Hangende tuinen waren als het ware begroeide wanden en dakterrassen waar hele boomparken op groeiden. Het verhaal gaat dat de tuinen door de toenmalige koning Nebukadnezar II werden aangelegd om zijn vrouw wat op te vrolijken. Zij was namelijk gewend in een omgeving te leven met veel groen en de grote stad Babylon bood dat niet. Daarbij werd ook veel gebruik gemaakt van fonteinen.
"De Hangende Tuinen van Babylon zijn waarschijnlijk ontstaan omdat de vrouw van de de toenmalige koning Nebukadnezar II last had van heimwee naar haar vroegere -veel natuurlijkere- omgeving."
Je zou wellicht verwachten dat in de oudheid tuinen vooral een productieve functie zouden hebben, maar dit verhaal wekt de indruk dat zelfs eeuwen geleden de tuin al werd gebruikt om iemands gemoedstoestand te beïnvloeden. Daarmee werd, net als bij de Franse Zonnekoning het geval was, de natuur dus ingezet om een zekere emotie te bewerkstelligen. Ik vermoed daarom dat de geboorte van het concept "tuin" al veel ouder moet zijn dan zes eeuwen. En dit is juist wat mij persoonlijk zo fascineert. Want voor mij is de tuin bij uitstek een plek waar de mens samen met de natuur schoonheid creëert en daarmee zorgt voor verrassing en verwondering. En juist dat is blijkbaar altijd al zo geweest. Het gegeven dat de mens het al heel lang interessant heeft gevonden om met de natuur te spelen, laat ook indirect zien dat de onbewuste zoektocht van de mens naar zijn rol binnen de natuur stokoud is.
Maar hoe zit het dan met de vijvers en waterpartijen?
Het valt op dat door de geschiedenis heen op plekken waar beschavingen hoogtij vierden, de fontein ook welig tierde. De fontein vertegenwoordigt extra speelsheid van het water. En dat wordt door de mens blijkbaar al heel lang gewaardeerd. Om maar een paar voorbeelden te noemen:
- De Babyloniërs gebruikten mogelijk een schroeftechniek om het water omhoog te werken en zo waterdruk op te bouwen voor de fonteinen.
- Vele eeuwen later gebruikten de Romeinen de waterdruk die de aquaducten van nature met zich meebrachten om op het eind van zo'n aquaduct fonteinen te creëren.
- Nog een eeuw later gebruikten de Moren (onder andere in het Moorse Spanje) fonteinen om zwembaden te vullen.
- Tijdens de periode van Barok (rond de 17e eeuw) werd menig Europees paleis verrijkt met vijverpartijen en fonteinen om de absolute heerschappij te onderstrepen.
Zoals we zojuist al zagen spande de Franse Zonnekoning Lodewijk de XIV daarbij toch wel de kroon. Hij liet zijn fonteinen zelfs wijn spuiten tijdens feestelijke gelegenheden. De hoogste fontein was meer dan 13 meter hoog! Maar ook dichter bij huis kunnen we getuige zijn van het denkbeeld dat de mens destijds over natuur had (en dus over zichzelf). De Nederlandse paleizen kenden daarmee ook vijvers, fonteinen en ander waterspel. In Nederland maakte paleis het Loo hiervoor gebruik van waterdruk door water van hoger gelegen delen op de Veluwe naar de vijver te laten stromen.
Een vijver in de befaamde Forgotten Gardens of Heligan in Engeland, waar de natuur decennialang zijn gang kon gaan en daardoor juist voor extra schoonheid en karakter heeft gezorgd
Bekijk ook
De miniatuurvijvers van Pecanito aanleggen
Van heerschappij naar verwondering
Het woord vijver komt van het Oudfranse woord viver, wat weer is afgeleid van het Latijnse woord "vivere", wat leven betekent. De vijver als een stukje "leven". Wat ik hierbij bijzonder vind is dat leven op zijn beurt weer nieuw leven aantrekt. Des te meer we de natuur in onze tuinen binnen laten komen, des te meer er ook leven ontstaat. Een siervijver is dus eigenlijk een "poel des levens".
De vijver als natuurlijk bestaand element was voor de mens vooral van praktische waarde. Het werd in vroegere tijden onder andere gebruikt als drinkplaats voor vee of als water reservoir. Bij kloosters en kastelen werden kunstmatige vijvers aangelegd, onder andere om vis in te kunnen kweken. Maar dit alles had nog steeds een functionele factor. De sierwaarde ervan was slechts een bijkomstigheid.
Het is bijzonder om te zien dat zodra de mens met de natuur gaat spelen, de sierwaarde pas om de hoek komt kijken. "Iets van jezelf in de natuur stoppen en kijken wat eruit voortkomt."
Juist de oude drang om de natuur te beheersen heeft geleid tot een hele andere ontwikkeling.
Want als wij de natuur in onze tuin volledig willen beheersen, zal de schoonheid (en met name het verrassingseffect) ervan beperkt blijven tot wat wij wel en niet in onze tuinen wensen. Juist de strakke gecontroleerde Baroktuinen met strakke hagen en vijverpartijen met die welbekende fonteinen, presenteren eigenlijk eentonigheid. Een groteske Baroktuin is imposant, dat wel. Maar ook saai en eentonig, bijna voorspelbaar.
Een waterfontein in de tuin van Real Alcázar, het koninklijke paleis van Sevilla, Spanje. Ik vind het bijzonder om te zien hoe de natuur de scene verrassend maakt en de verwering juist voor schoonheid heeft gezorgd.
Hoewel er ook tijdens de Barok tijd wel degelijk andere - en soms nog veel creatievere - manieren ontstonden om met water te spelen (denk aan Bernini die fonteinen in zijn kunstwerken toepaste), vermoed ik dat het juist de voorspelbaarheid-"moeheid" was die de periode van de romantiek heeft ingeluid. Denk daarbij bijvoorbeeld eens aan het schilderij "de Waterlelies" van de (wederom Franse) kunstenaar Claude Monet. Een compleet andere benadering van de "vijver" als waterpoel. Ineens ontstond er leven, onverwachtheid en onregelmatigheid in vorm en kleur in onze zo geliefde waterpoel.
Langzaam maar zeker heeft de natuur in onze wereld meer ruimte gekregen om haar ware kunsten tot ons door te laten dringen, in plaats van de natuur slechts te beschouwen als bedreiging, als jachtterrein of verlengstuk van heerschappij.
"Langzaam maar zeker heeft de natuur in onze wereld meer ruimte gekregen om haar ware kunsten tot ons door te laten dringen, in plaats van de natuur slechts te beschouwen als bedreiging, als jachtterrein of verlengstuk van heerschappij"
En laat nu net die andere kijk op de natuur onszelf ook creatiever hebben gemaakt. Het is alsof we onszelf een stukje meer verlost hebben van onze eigen controle. Ego versus vrijheid. Een jachtterrein versus een natuurpark.
Wij ontlenen nog steeds status aan onze siertuinen en daarmee siervijvers.
Maar de status is van een hele andere orde geworden, namelijk eentje die vertrekt vanuit wederzijds respect en verwondering. En daarmee is ons creatieve spectrum ook toegenomen.
In het volgende deel van deze Special duiken we in de wereld van de mini-vijver. Want wat is eigenlijk een geslaagde mini-vijver?
Dit deel is onderdeel van de special
Een mini vijver in jouw tuinAlle delen bij deze special (tot dusverre)
Ik hoop dat je genoten hebt van dit deel en misschien zelfs geïnspireerd bent geraakt door een idee waarmee je eigen tuin nog sprookjesachtiger kunt maken. Ik ben heel benieuwd naar jouw eigen creatie en het uiteindelijke resultaat! Laat daarom gerust jouw ervaring of indruk hierover achter.
Of misschien vind je het leuk om deze special met anderen te delen of wil je me wat vragen.
Of misschien vind je het leuk om deze special met anderen te delen of wil je me wat vragen.
583
Reacties